× 
Klik in dit venster
op: http://heiligen.net
om naar die site over te stappen.

Sluit het venster om te blijven.

welkom menu contact zoeken
KalenderOude testamentNieuwe testamentHeiligenKerkenAnders...
 Pater Dries van den Akker s.j., de auteur van verreweg de meeste meditaties, overleed 30 oktober 2022
Kersticoon (1600)   Verwijzingen

Klik op de pijl om de meditatie te beluisteren...  ...speel bestand af...

 

Compositie 1
De icoon is opgebouwd uit een centraal gedeelte dat gevormd wordt door de zwarte grot van de geboorte. Daar bevinden zich Maria op haar bakermat, het Kind in de windsels in een bak, en de os en de ezel. In de vier hoeken spelen zich taferelen af rond Jezus’ geboorte; allerlei mensen worden door dit gebeuren in beweging gebracht. Linksonder wordt Jozef aangesproken door een gestalte in een haren kleed. Rechtsboven verkondigt een engel (over het geboortetafereel heen) aan een herder de Blijde Boodschap. Linksboven zijn er wijzen uit het oosten te paard onderweg naar het Kind. Rechtsonder wordt het Kind door twee vrouwen in bad gedaan.

Maria met Kind
Het Kind, in doeken gewikkeld, ligt in een bak. Os en ezel buigen zich er overheen. Dit speelt zich af tegen de gitzwarte achtergrond van de grot; dus geen stal of – zoals Matteus zegt - huis. Reeds Justinus († 165) wist te melden dat hij pelgrims de grot van Jezus’ geboorte aanwees. Maar zo afgebeeld roepen grot en witte windsels herinneringen op aan Jezus’ graflegging. Alsof door het gebeuren van zijn geboorte heen zijn levenseinde al opdoemt.

Ziende naar het Kind overweeg ik hoe bescheiden op de achtergrond God zich opstelt, in de wereld, in mijn leven. Waar en wanneer heb ik dat ook beleefd, en wat deed dat met me?

Eigenlijk is het niet het Kind, maar zijn moeder die de meest in het oog lopende plaats inneemt op de afbeelding. Ze ligt bijna languit op haar bakermat, precies in het centrum. Opvallend op iconen is altijd het feit dat zij ligt afgewend van het Kind. Wellicht een teken van eerbied voor het overweldigende mysterie waar zij zo dicht bij betrokken is geraakt. Maar op deze icoon lijkt zij haar blik te richten op Jozef. Is zij met hem begaan, omdat ook hij niets begrijpt van wat er om hem heen gebeurt? Of hoopt ze dat hij gelooft wat haar overkomt?

Ik overweeg hoe vaak ik afgewend leef van het mysterie. Is dat uit eerbied of onachtzaamheid? Gaat ook mijn belangstelling, mededogen vanuit het mysterie uit naar anderen?

Compositie 2
Door zijn compositie bewerkt de iconenschilder dat er twee diagonalen lopen over de afbeelding. Een van linksboven naar rechtsonder, aangegeven door de lengte van Maria’s lichaam, en door de ligrichting van het Kind.
De andere loopt van rechtsboven naar linksonder, aangeduid door de blik- en spreekrichting van de engel naar de herder, en die van Maria naar Jozef, nog eens benadrukt door de golvende lijn die het tafereel van Jozef scheidt van de herder boven hem.

Jozef
Jozef zit links onder in de hoek, enigszins weggedrukt. Hij heeft de linkerhand aan de wang, teken van overpeinzing, overweldigd als hij is door het mysterie. Zo wordt hij in de vroege middeleeuwen meestal bij het kersttafereel afgebeeld. De orthodoxe religieuze kunst heeft die traditie bewaard.
Zoals zo vaak op iconen wordt hij aangesproken door een geheimzinnige gestalte in een haren kleed. Is dat de profeet Elia? Die was immers zo uitgedost. In dat geval heeft hij op de afbeelding een belangrijke functie. In de joodse vroomheid leeft de overtuiging dat Elia de komst van de Messias komt aankondigen. Welnu, in het Kind is de Messias gekomen. Wat is er zinvoller om dan Elia op het toneel te laten verschijnen.
Soms ziet men in die gestalte de duivel die Jozef op de proef stelt en hem influistert dat het kind van Maria helemaal niet afkomstig is van de Heilige Geest.
Anderen menen dat het de profeet Jesaja is, die Jozef zijn voorspelling in herinnering brengt: “Zie de maagd zal zwanger worden en een zoon ter wereld brengen; en men zal hem noemen Immanuël” (Jesaja 7,14).
Het zou ook kunnen zijn dat de gestalte een verbasterde engel is; dan komt hij Jozef zeggen zijn vrouw Maria tot zich te nemen. Zoals gezegd is Maria’s blik op hem gevestigd. Wat wil die blik zeggen? Hoewel terzijde, neemt Jozef wel degelijk een belangrijke plaats in.

En als ik die geheimzinnige gestalte was daar bij Jozef: wat zouden mijn woorden zijn?

Intussen gaat het heilsgebeuren onweerstaanbaar voort, en brengt het mensen in beweging.

Engel en Herder
We zien de engel die – over het Kind en zijn moeder heen – een herder aanspreekt. We moeten denken aan Jesaja’s woorden: “Hoe lieflijk zijn de voeten van de vreugdebode over bergen die ons goed nieuws (evangelie) komt brengen.” De kunstenaar heeft dit prachtig gecomponeerd: de inhoud van de woorden van de engel aan de herder is tussen de spreker en aangesprokene afgebeeld. De herder ziet op naar de engel en heft zijn hand in aanbidding; een open hand: hij ontvangt de Blijde Boodschap, als een geschenk uit de hemel.

Ik probeer mij met de herder te vereenzelvigen: danken en aanbidden voor alwat ik ontving als geschenken uit de hemel.

Wijzen
Boven hem zijn wijzen op het toneel verschenen. Opvallend: het zijn er niet drie, maar twee. Te paard komen zij over de bergen aangesneld. Zij worden niet door een engel aangesproken, maar hun aandacht wordt getrokken door het licht in de verte aan de hemel. Dat licht zet het hele gebeuren in een gouden gloed, de glans van Gods aanwezigheid.

Jezus in bad
Rechtsonder wordt het Kind door twee vroedvrouwen in bad gedaan. Die twee vrouwen zijn afkomstig uit zeer oude legenden. Daarin wordt verteld dat Jozef op zoek gaat naar hulp voor zijn vrouw die op het punt staat te bevallen. Hij komt terug met een vrouw die prompt constateert dat Maria nog maagd is. Buiten zichzelf over dit wondere feit roept zij er een collega bij. Dat de twee het kind baden is – voor zover ik weet – in geen enkele legende te vinden. Het tafereel heeft zijn plaats gekregen in de kerstvoorstelling door toedoen van de beeldende kunstenaars. Wellicht als verwijzing naar Jezus’ doop, straks als volwassene.
Immers het kerstfeest heet vanouds het feest van de Openbaring des Heren. Dat bestaat uit drie geheimen: 1. Jezus openbaart zich aan de volken (Driekoningen); 2. Jezus openbaart zich aan het begin van zijn openbaar leven (Doop); en 3. Hij openbaart zijn goddelijke kant bij het wijnwonder te Kana. De een of ander meent dan ook dat het badje zelf van de kleine Jezus vooruitwijst naar de kruiken met water te Kana die klaarstonden met het oog op het reinigingsgebruik!

[<1600, Russisch, ?. Nederland, Utrecht, Catherijneconvent. Dries van den Akker s.j. / 2007.01.02]

Verwijzingen
Matteus 01,18-02,12: Jaar A Advent 04e zo; Openbaring (zo na 1 jan)
Lukas 02,01-20: Jaar A+B+C Kerstmis (nacht + dageraad);
Advent: 18 december
Feest 25 dec 0001: Jezus-Geboorte
Feest 01 jan Maria Moeder Gods
Feest 06 jan 0030: Driekoningen

© A. van den Akker s.j.
Deze pagina is het laatst gewijzigd op 4 mei 2018

Over beeldmeditaties Voorbereiding
Inrichting website Leeswijzer
Auteurs / Afb. Alle 435 meditaties