× 
Klik in dit venster
op: http://heiligen.net
om naar die site over te stappen.

Sluit het venster om te blijven.

welkom menu contact zoeken
KalenderOude testamentNieuwe testamentHeiligenKerkenAnders...
 Pater Dries van den Akker s.j., de auteur van verreweg de meeste meditaties, overleed 30 oktober 2022
Rein en Onrein (1488)   Verwijzingen

Klik op de pijl om de meditatie te beluisteren...  ...speel bestand af...

 

De kunstenaar verdeelt zijn afbeelding in nagenoeg twee gelijke helften, enigszins van elkaar onderscheiden door de ruw aangegeven boogconstructie boven aan in het midden. De samenhang tussen beide taferelen wordt benadrukt doordat de tegelvloer in beide ruimtes overloopt.

Rechts zien we hoe Jezus, herkenbaar aan zijn kruisnimbus, ergens binnenkomt. Op de achtergrond is heel schetsmatig een deurgat aangegeven. Buiten zien we - al even schetsmatig - een boom aangeduid. Is het toeval dat deze precies boven Jezus’ hoofd is getekend? Hij loopt langs twee personen waarvan de ene een kan met water uitgiet in een schaal. De ander buigt zich lichtjes voorover naar die bezige man. Te oordelen naar hun puntig toelopende schoeisel en hun hoofdbedekking hebben we hier met elegante jongemannen te doen. Zijn het gasten die ook aan tafel zijn genodigd? Het zijn niet dezelfde twee die we straks links en rechts van Jezus aan tafel zien zitten. Die zijn anders gekleed. Of zijn het dienaren die de gasten ontvangen en hun de gelegenheid geven hun handen te wassen? De ingezette kniestukjes op hun nauw om de benen sluitende maillots zouden daar op kunnen wijzen. Ofwel omdat ze geïnterpreteerd kunnen worden als tekens van armoede, of als teken van het feit dat men veel arbeid op de knieën verricht zodat daar de maillot het eerst versleten is. Hoe dan ook, terwijl zij met water in de weer zijn, loopt Jezus langs hen heen. Hij steekt zijn rechter hand op. Het zou een zegengebaar kunnen zijn. Het zou ook kunnen uitdrukken dat Hij van de handwassing geen gebruik maakt. Dat laatste is meer in overeenstemming met de tekst.

De tekst echter zegt dat het Jezus’ leerlingen zijn die met ongewassen handen aan tafel gaan, en dat Jezus hun handelwijze uitlegt en verdedigt. Hier is het Jezus zelf die afziet van de wassing. Hij staat voor zijn leerlingen.

Op de linkerhelft zien we Jezus aan tafel temidden van twee mannen. Te oordelen naar de houding van zijn handen is Hij iets aan het uitleggen dat je op je vingers kunt natellen. De man rechts naar wie Hij is toegewend, deinst enigszins achteruit, de hand op zijn hart. Wat vertelt dat gebaar? Klopt hij zich op de borst van berouw? Of hoort hij dingen waarbij hij zijn hart vasthoudt? De houding van de man links lijkt erop te wijzen dat hij aan een redenering bezig is die hij met zijn handen kracht bijzet.

Waar zij over spreken wordt uit de tekening zelf niet zo duidelijk. Het is een illustratie uit een bijbeluitgave van 1488. Ze behoort bij de discussie over Rein en Onrein. In dat verhaal maakt Jezus duidelijk dat het niet gaat om reinheid van lichaam, maar van ziel. Had Hij al eerder in zijn Bergrede niet gezegd: “Zalig de zuiveren van hart, want zij zullen God zien”? Hij verwijt de geloofsgenoten van zijn tijd, de Farizeeën en de Schriftgeleerden, dat zij weliswaar de geboden stipt naar de letter uitvoeren, maar de bedoeling ervan, de barmhartigheid en de naastenliefde, uit het oog verloren hebben. Zij gebruiken de geboden om de gelovigen in hokjes te verdelen: je hebt de reinen en de onreinen. Zelf behoren zij natuurlijk tot de reinen, want ze doen alles goed. De meeste anderen behoren tot de onreinen, en daar moet je niet mee omgaan, want voor je het weet… Wie met pek omgaat wordt ermee besmet. En dat zou – naar hun stellige overtuiging – een gruwel zijn in de ogen van God. En daarmee vervallen zij in onbarmhartigheid en liefdeloosheid, omdat ze op die manier de mensen die juist de meeste hulp nodig hebben, aan hun lot overlaten. En dat is – volgens Jezus – een veel grotere gruwel in de ogen van God. Dat is pas echte Onreinheid.

Misschien dat we bij Jezus’ gesprekspartners aan tafel iets van hun afweerhouding terugzien. Is het toeval of toch opzet van de kunstenaar dat er voor de mannen links en rechts op tafel brood staat, en een beker, en voor Jezus niet? Voor Jezus staat wel een schotel met gebraad. Is het te ver gezocht om daar een verwijzing in te zien naar Jezus als Paaslam dat wordt geslacht…?

Nog één miniem détail valt ons op. Achter de tafel blijkt dat Jezus op blote voeten is. In de middeleeuwen symboliseert dat de evangelische levenswijze. Vergelijken we dat nog even met de voeten van de ander twee achter de tafel, en de twee rechts met het water…

En ik? Ik sta als het ware in dezelfde ruimte op het stukje tegelvloer dat net buiten de tekening valt. De afgebeelde personen lijken mijn aanwezigheid niet op te merken. Naar wie van hen gaat mijn sympathie? En hoe zit het met de reinheid van mijn lichaam en mijn ziel?

[1488, Meester van de Virgo inter Virgines, houtsnede in Delftse bijbeluitgave; Nederland. Dries van den Akker s.j. / 2009.08.21]

Verwijzingen
Matteus 15,01-20: -
Markus 07,01-23: Jaar B door het jaar 22e zo
Door het jaar 05e week di
Door het jaar 05e week wo
Door het jaar 18e week di

© A. van den Akker s.j.
Deze pagina is het laatst gewijzigd op 4 mei 2018

Over beeldmeditaties Voorbereiding
Inrichting website Leeswijzer
Auteurs / Afb. Alle 435 meditaties